Książki, zwłaszcza te starsze, z czasem mogą nabrać charakterystycznego, nieprzyjemnego zapachu stęchlizny. Taki zapach wynika z różnych procesów chemicznych i środowiskowych, które zachodzą w materiale, z którego są wykonane. Oto główne przyczyny, dlaczego książki zaczynają pachnieć stęchlizną:
Wilgoć i pleśń
Jedną z najczęstszych przyczyn powstawania zapachu stęchlizny w książkach jest wilgoć. Książki są wykonane głównie z papieru, który łatwo absorbuje wilgoć z powietrza. Gdy książki są przechowywane w wilgotnym środowisku, np. w piwnicach, na strychach lub w nieodpowiednio wentylowanych pomieszczeniach, stają się idealnym środowiskiem dla rozwoju pleśni i grzybów.
Pleśń wydziela lotne związki organiczne (ang. VOCs), które mają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach stęchlizny. Te mikroorganizmy nie tylko psują wygląd książek (powodując powstawanie plam), ale także sprawiają, że książki zaczynają „śmierdzieć”. Wilgoć w połączeniu z ograniczoną wentylacją sprzyja szybszemu rozwojowi tych zjawisk.
Degradacja materiałów organicznych
Książki są wykonane z papieru, który jest produkowany głównie z celulozy pochodzącej z drewna. W starszych książkach, szczególnie tych sprzed XX wieku, papier zawiera dużo ligniny – związku chemicznego odpowiedzialnego za strukturę drewna. Lignina pod wpływem czasu, światła i tlenu zaczyna się rozkładać, co prowadzi do wydzielania różnych lotnych związków organicznych. To właśnie te procesy są odpowiedzialne za charakterystyczny zapach starych książek, który czasami można opisać jako lekko kwasowy lub przypominający woń wanilii.
Jednak w dłuższej perspektywie, szczególnie w warunkach wilgotnych, te same procesy degradacji mogą prowadzić do powstawania bardziej nieprzyjemnych aromatów, które przypominają zapach stęchlizny. Długotrwały kontakt z wilgocią przyspiesza te procesy, a rozkład materiałów organicznych pogarsza woń książki.
Brak wentylacji
Książki przechowywane w miejscach o słabej wentylacji, takich jak stare regały, zamknięte szafy czy piwnice, są bardziej narażone na rozwój zapachów stęchlizny. Gdy powietrze wokół książek nie ma możliwości swobodnej cyrkulacji, wilgoć i zapachy zatrzymują się wewnątrz materiałów, co dodatkowo potęguje rozwój mikroorganizmów. W ten sposób książki mogą nabierać mocniejszego, stęchłego zapachu.
Reakcje chemiczne klejów i atramentów
Nie tylko papier, ale także inne materiały używane do produkcji książek, takie jak kleje czy atramenty, mogą z czasem wydzielać nieprzyjemne zapachy. Kleje używane w oprawach książek, zwłaszcza starszych egzemplarzy, były często wykonane z naturalnych składników, które mogą ulegać rozkładowi w wilgotnym środowisku. To prowadzi do wydzielania się związków chemicznych o nieprzyjemnym zapachu.
Atramenty drukarskie, zwłaszcza te używane w dawnych czasach, również mogły zawierać organiczne składniki, które z czasem ulegały degradacji. Procesy te mogą wpływać na całościowy zapach książki, dodając do niego nieprzyjemne nuty chemiczne.
Zanieczyszczenia i kurz
Z biegiem czasu książki gromadzą kurz, zanieczyszczenia i inne organiczne materiały z otoczenia. Cząstki kurzu mogą zawierać drobne resztki organiczne, które w połączeniu z wilgocią mogą sprzyjać rozwojowi pleśni i bakterii, co prowadzi do intensyfikacji nieprzyjemnego zapachu. Dodatkowo, kurz sam w sobie może mieć specyficzny, ziemisty zapach, który pogarsza ogólne wrażenie zapachowe książki.
Zapach stęchlizny – zapach starych książek
Zapach stęchlizny w książkach powstaje głównie w wyniku połączenia wilgoci, rozkładu materiałów organicznych, braku odpowiedniej wentylacji oraz obecności pleśni i kurzu. Aby zapobiec powstawaniu takiego zapachu, warto przechowywać książki w suchym, dobrze wentylowanym miejscu, z dala od źródeł wilgoci. Regularne przeglądanie i czyszczenie książek może również pomóc w zachowaniu ich świeżości i przedłużeniu ich żywotności, a także uniknięciu nieprzyjemnego zapachu stęchlizny.
